Czy jesteś ofiarą szantażu emocjonalnego? Sprawdź, jak się bronić przed tą niebezpieczną manipulacją

Co to jest szantaż emocjonalny?

Szantaż emocjonalny jest jedną z technik manipulacji, która ma wywołać określony skutek. Szantażysta wpływa na uczucia i emocje drugiej osoby, "łamiąc" ją w ten sposób i przymuszając do określonego, z góry założonego, zachowania. Szantaż emocjonalny jest stosowany świadomie, w ściśle określonym celu. Im bardziej "ofiara" jest uczuciowa i emocjonalna, im bliższa lub dobrze znana jest to osoba, tym szantaż jest łatwiejszy - łatwo bowiem przewidzieć jej reakcję. Osoba będąca ofiarą takiej manipulacji zazwyczaj nie zdaje sobie sprawy z tego, w czym uczestniczy i w poczuciu wstydu czy przymusu realizuje cel. Taka presja, stosowana przez długi czas, może odcisnąć piętno na psychice, a osoba znajdująca się pod nią może stać się uległa, wycofana i niepewna siebie oraz swoich decyzji.

Każde zachowanie, które ma na celu wymuszenie określonej reakcji, jest manipulacją. Niezależnie od wagi sprawy, to zawsze zachowanie naganne i karygodne, które nigdy nie powinno mieć miejsca. Szantaż emocjonalny jest zresztą jednym z elementów agresji emocjonalnej. Ta zaś stoi na równi z przemocą fizyczną i jest tak samo szkodliwa i wyniszczająca.

Sara James: "Przez dotyk się komunikuję – jest moim językiem ciała. Uważam, że ma bardzo piękną moc zbliżania." [WYWIAD]

Szantaż emocjonalny – przykłady

Szantaż emocjonalny może z pozoru wyglądać bardzo niewinnie. Rozmowa może być prowadzona w sposób spokojny, wręcz przyjazny, a ofierze szantażu obiecuje się jakieś korzyści w zamian za spełnienie prośby. Druga technika polega na przedstawieniu siebie (osoby chcącej osiągnąć korzyść) w roli ofiary, cierpiętnika. Sprawa jest przedstawiana w taki sposób, że jeśli życzenie nie zostanie spełnione, manipulator będzie cierpieć, czuć się źle i coś na tym straci. Z natury lubimy czynić dobro, więc chcąc uniknąć postawienia siebie w roli oprawcy - odpuszczamy.

Szantaż emocjonalny może być również bardzo jawny: manipulator stawia sprawę jasno i przedstawia konsekwencje, jeśli roszczenie nie zostanie zaspokojone. Mogą to być np. groźby samookaleczenia się, samobójstwa, a także groźby karalne kierowane wobec podmiotu manipulacji. Kodeks karny w tym ostatnim przypadku przewiduje sankcje za takie zachowanie.

Szantaż emocjonalny w pracy najczęściej ma postać właśnie sankcji: jeśli pracownik nie zgodzi się na wykonanie jakiegoś polecenia, zostanie zwolniony, wniosek o awans zostanie cofnięty, a przełożeni dowiedzą się o jego tajemnicy (np. nieuczciwym zachowaniu w jakiejś sytuacji w przeszłości).

Szantaż emocjonalny rodziców wobec dorosłych dzieci jest stosowany przede wszystkim przez tych, którzy nie radzą sobie z syndromem opuszczonego gniazda. Gdy dzieci dorastają, usamodzielniają się i zakładają rodziny, naturalnie poświęcają rodzicom mniej czasu. Ci zaś, chcąc "kupić" trochę czasu z nimi, mogą uciekać się do różnych manipulacji: symulowania choroby czy złego samopoczucia, tym samym przymuszając dzieci do wizyty i spędzenia z nimi czasu.

Jak radzić sobie z szantażem emocjonalnym?

Główny problem z szantażem emocjonalnym polega na tym, że trudno go rozpoznać w momencie, gdy ma miejsce. Aby się mu skutecznie przeciwstawić, najpierw trzeba zdać sobie sprawę, że padło się jego ofiarą. Kiedy ktoś stosuje pojedyncze manipulacyjne zagrania, mogą wydawać się niegroźne i często dopiero po dłuższym czasie uświadamiamy sobie, że działania drugiej strony były nieetyczne. W przypadku błahych spraw zwykle bagatelizujemy sytuację i szybko o niej zapominamy. Jednak gdy manipulująca osoba zyskała w ten sposób coś dla siebie, a my sami na tym straciliśmy, pojawia się uczucie dyskomfortu, wykorzystania i niesprawiedliwego traktowania, które może nam towarzyszyć przez długi czas. To z kolei wpływa negatywnie na nasze poczucie własnej wartości oraz ogólną jakość życia.

Nie daj się zwieść temu, że manipulacyjna prośba jest przedstawiana w miły i spokojny sposób – uśmiech, łagodny głos czy przyjazne gesty często mają na celu obniżenie naszej czujności i skrócenie dystansu. To metoda mająca konkretny cel. Inną często stosowaną techniką są smutek, łzy czy drżący głos. W takiej sytuacji obawiamy się, że odmowa sprawi drugiej osobie przykrość, co prowadzi do tego, że spełniamy jej żądania, często wbrew swojej woli.

Warto pamiętać, że groźby czy przedstawiane konsekwencje w przypadku odmowy rzadko mają swoje odzwierciedlenie w rzeczywistości. Ich głównym zadaniem jest wywarcie presji i zmiękczenie ofiary. Jeśli ktoś grozi samookaleczeniem lub próbą samobójczą, gdy odmówisz spełnienia jego żądań, jest to wyraźny sygnał ostrzegawczy. W takiej sytuacji nie bój się szukać pomocy – możesz porozmawiać z zaufaną osobą lub zwrócić się do odpowiednich służb.

Jeśli natomiast pojawiają się groźby przestępstw, takie jak pobicie, zniszczenie mienia czy wyrządzenie krzywdy Twoim bliskim, kategorycznie odmów spełnienia warunków szantażysty i zgłoś sprawę na policję. Zbieranie dowodów jest tutaj kluczowe – im więcej materiałów potwierdzających sytuację, tym większa szansa na pociągnięcie sprawcy do odpowiedzialności i zapewnienie sobie bezpieczeństwa.

Kiedy znajdziesz się w sytuacji, w której ktoś próbuje wymusić na Tobie określone działania za pomocą szantażu emocjonalnego, asertywność jest Twoją najlepszą obroną. Nie bój się powiedzieć „nie” i trzymaj się swojej decyzji. Wyrażaj swoje zdanie spokojnie, ale stanowczo. Możesz wprost zakomunikować, że zdajesz sobie sprawę z manipulacyjnych działań i nie zamierzasz się im poddawać. Postawienie granic jest kluczowe – pokazuje, że jesteś świadoma sytuacji, a Twoja odmowa nie wynika z braku empatii, ale z troski o własne dobro. Asertywne podejście często zniechęca drugą stronę do dalszych prób manipulacji, ponieważ daje jasny sygnał, że nie jesteś podatna na tego rodzaju presję.

Szantaż emocjonalny bywa również elementem stalkingu – jego celem jest zastraszenie ofiary i podporządkowanie jej swojej woli. W takim przypadku staraj się gromadzić dowody i pamiętaj, że uporczywe nękanie to przestępstwo, które można zgłosić na policję.

Wzmacnianie swojej asertywności, stawianie granic i dbanie o własne emocje to skuteczne sposoby na ochronę przed szantażem emocjonalnym. Im bardziej jesteś pewna siebie i świadoma swoich praw, tym mniejsze prawdopodobieństwo, że ktokolwiek zdoła wywrzeć na Tobie presję.

15 codziennych zwyczajów, które wzmacniają związek

Czy szantaż emocjonalny jest karalny?

W kodeksie karnym nie funkcjonuje określenie szantażu emocjonalnego stricte. Nie oznacza to jednak, że takie zachowanie nie jest karalne. Wręcz przeciwnie - w kodeksie karnym funkcjonuje jako "zmuszenie innej osoby do określonego zachowania się". Sankcje za tego typu zachowania są określone w art. 191 k.k. Sprawca jest zagrożony karą pozbawienia wolności nawet do 3 lat.

Szantaż emocjonalny ma cię złamać, zmusić do zaspokojenia roszczeń manipulatora, wpędzić w poczucie winy, a niekiedy (w zależności od sytuacji) wzbudzić strach. Jeśli próba pokojowego rozwiązania sytuacji nie przyniesie skutku, nie wahaj się zbierać dowodów i zgłosić sytuację policji.