Przepaść międzypokoleniowa i dylematy współczesnej rodziny w „Stanie nieważności” Katarzyny Kołczewskiej

Nowe role i oczekiwania - przemiana w społecznym krajobrazie

Bohaterka książki, Iwona Zagórzańska, jest przedstawicielką pokolenia, które dorastało w czasach jasnych norm i obowiązków. Wychowana w tradycji hierarchicznej, a zarazem ambitna, wykształca model życia, w którym sukces zawodowy i status społeczny stają się miernikami wartości człowieka. Dla Iwony, jak wielu rodziców z jej pokolenia, zapewnienie stabilności finansowej oraz budowanie „dobrej przyszłości” dla dzieci to podstawowe obowiązki, które realizuje kosztem autentycznej bliskości emocjonalnej. Powtarza: „Oferowała wspaniałe widoki na przyszłość. W zamian miały spełniać jej oczekiwania”, co jasno oddaje jej sposób myślenia, w którym relacja między rodzicem a dzieckiem opiera się na wymianie.

Jej córka, Julita, reprezentuje jednak inne pokolenie, które z jednej strony korzysta z możliwości otwartego wyrażania siebie, z drugiej – odczuwa rozczarowanie wynikające z ograniczeń narzuconych przez rodziców i społeczeństwo. To pokolenie, często określane jako „pokoleniem krytycznym”, dorastało w dobie swobody kulturowej, w której nacisk na sukces zawodowy ustępuje miejsca potrzebie autentyczności. Julita buntuje się, odrzucając tradycyjną hierarchię wartości – rezygnacja z matury, o której mówi bezceremonialnie: „Nie będę zdawała matury”, jest tego wyrazem. Dla młodych ludzi takich jak ona edukacja i praca przestały być „świętościami”, a stały się narzędziami, które wykorzystuje się jedynie w zgodzie z własnymi aspiracjami.

Przepaść wartości i struktury emocjonalnej

Narracja Kołczewskiej ujawnia, że ta przepaść między pokoleniami wynika z fundamentalnych różnic w wartościach, które są osadzone głęboko w tożsamości bohaterów. Iwona, przyzwyczajona do obowiązku samokontroli, oddaje się rutynowym zabiegom pielęgnacyjnym i kontrolowaniu domowych obowiązków, co staje się dla niej sensem codzienności. Jej życie, jak sama mówi, jest „usłane bliznami i zmarszczkami”, które traktuje jako powody do dumy. Przysłaniają jej one jednak głębsze potrzeby, z których sama nie zdaje sobie sprawy. Choć ceni sukces, stabilność i porządek, niepotrafi zrozumieć Julity, dla której sensem życia stają się indywidualizm i potrzeba samostanowienia.

Julita zaś, podobnie jak wielu młodych ludzi, doświadcza egzystencjalnego zagubienia. W jej świecie wartości, autentyczność staje się fundamentem tożsamości, a wszelkie próby podporządkowania się narzuconym schematom prowadzą do napięcia i niepokoju. Bohaterka przeżywa to intensywnie, zamknięta „w stanie nieważkości”, gdzie, jak sama mówi, jest „jak w pustostanie, ani piekło, ani niebo”. To zawieszenie między potrzebami własnymi a oczekiwaniami rodziców wyraża uniwersalny konflikt, w którym młodsze pokolenia, poszukując własnych dróg, zderzają się z barierą tradycji i uległości.

Wpływ niespełnionych ambicji i zastępczych marzeń

W „Stanie nieważności” autorka odnosi się także do zjawiska niespełnionych ambicji rodzicielskich. Przykład Iwony pokazuje, jak rodzic może przenieść własne aspiracje i marzenia na dziecko, oczekując, że spełni ono niespełnione ambicje. Iwona, kiedyś odnosząca sukcesy jako aktorka, ale ograniczona do wizerunku „seksbomby”, przenosi oczekiwania na córkę, nieświadomie przypisując jej odpowiedzialność za realizację własnych pragnień. Kołczewska wyraźnie zaznacza, że w ten sposób rodzice przelewają na dzieci nie tylko swoje marzenia, ale także swoje lęki, niepewność i nieuświadomione rozczarowania.

Dla młodych takie dziedzictwo bywa trudnym ciężarem. Jak zauważa Julita, która tkwi w śpiączce po tragicznym wypadku, rodzice często nie rozumieją prawdziwej natury ich potrzeb. „Julita, obudź się! Dość tych fanaberii” – mówi Iwona, próbując wstrząsnąć córką i przywrócić ją do życia. To jedno zdanie odzwierciedla bezradność i gniew, z jakimi rodzice często reagują na nieprzystosowanie młodych do utartych ścieżek. Z kolei młodsze pokolenie często odczuwa frustrację wobec oczekiwań, które zdają się ignorować ich prawo do samostanowienia.

Brak komunikacji a budowanie współczesnych więzi

W książce Kołczewskiej wyraźnie widać, jak duże znaczenie ma komunikacja w relacjach międzypokoleniowych. Bohaterowie, zarówno matka, jak i córka, mają do siebie emocjonalny dostęp, ale nie potrafią skutecznie komunikować swoich potrzeb, obaw i pragnień. Narracja odkrywa, że choć rodzice i dzieci mogą mieć dostęp do podobnych doświadczeń, nie potrafią mówić tym samym językiem emocji.

„Stan nieważności” ukazuje, że różnice pokoleniowe nie są jedynie kwestią innych doświadczeń czy technologii. Głębsze rozbieżności wynikają z fundamentalnie różnych sposobów rozumienia świata. Młodsze pokolenie szuka wolności i ekspresji, często odrzucając wartości, które wydają się im powierzchowne i sztuczne. Rodzice, przyzwyczajeni do rygorów hierarchicznych, interpretują takie zachowanie jako bunt i brak wdzięczności. Autorka ukazuje te różnice jako główny punkt, gdzie stykają się przeszłość i przyszłość – miejsce, w którym każda ze stron staje w opozycji do swoich lęków i pragnień.

Materiał promocyjny Katarzyny Kołczewskiej