Co to znaczy deja vu? To fascynujące zjawisko psychologiczne intryguje naukowców i innych ludzi od dziesięcioleci

W tym artykule:

1. Co to znaczy deja vu? Definicja i pochodzenie
2. Czy każdy doświadcza deja vu?
3. Skąd bierze się deja vu?
4. Co to jest deja vu według psychologii?
5. Częste deja vu – przyczyny
6. Odwrócone deja vu – co to jest?
7. Paramnezja a deja vu – co to oznacza?
8. Dlaczego deja vu jest tak fascynujące?
9. Deja vu u osób niewidomych

Skąd się bierze i co to znaczy deja vu? Chociaż to zjawisko jest odczuwane przez miliony ludzi na całym świecie, wiemy o nim niewiele. Co więcej, zdarza się, że nasze przekonania opieramy przede wszystkim na serialach czy literaturze, które nawiązują do deja vu. Wbrew pozorom jednak, "czkawka mózgu" (jak nazywane jest deja vu) ma niewiele wspólnego z filmem "Dzień Świstaka".

Co to znaczy deja vu? Definicja i pochodzenie

Termin "déjà vu" pochodzi z języka francuskiego i dosłownie oznacza "już widziane". Wymowa zwykle przedstawiana jest jako „deżawu” – z akcentem na ostatniej sylabie. Jest to uczucie, podczas którego mamy silne przekonanie, że obecna sytuacja już się wcześniej wydarzyła, mimo że w rzeczywistości doświadczamy jej po raz pierwszy. Zjawisko to może dotyczyć miejsc, rozmów, czy nawet zapachów.

Czym cechuje się deja vu?

• Uczucia deja vu nie da się przewidzieć. Pojawia się nagle, niespodziewanie.
• Deja vu trwa stosunkowo krótko. Nie dotyczy sytuacji długotrwałych, najczęściej jest chwilowe.
• Osoba, która ma deja vu, zdaje sobie z tego sprawę. Wie, że nie mogła wcześniej doświadczyć dokładnie tej samej sytuacji, ale mimo to czuje, że kiedyś identyczne wydarzenie miało miejsce. Nie potrafi wskazać jednak żadnych szczegółów, ani dodatkowych okoliczności.
• Uczucie deja vu dotyczy całej sytuacji, w której znajdujemy się w danej chwili – nie ogranicza się wyłącznie do przedmiotów, miejsc czy konkretnych osób.

Czy każdy doświadcza deja vu?

Około 60-70% populacji doświadcza deja vu przynajmniej raz w życiu. Co ciekawe, najczęściej występuje ono u osób w wieku 15-25 lat. Częstotliwość występowania deja vu zmniejsza się wraz z wiekiem, choć może pojawiać się w każdym momencie życia. Ponadto osoby, które często podróżują, są bardziej kreatywne lub mają skłonność do introspekcji, mogą być bardziej podatne na odczuwanie tego fenomenu

Skąd bierze się deja vu?

Naukowcy od lat starają się zrozumieć mechanizmy stojące za deja vu. Najpopularniejsza teoria sugeruje, że jest to błąd w naszej pamięci. Mózg może mylnie interpretować nowe doświadczenie jako wspomnienie z przeszłości. Inne badania wskazują na tymczasowe niespójności w przetwarzaniu informacji przez dwie półkule mózgowe.

Ciekawym wyjaśnieniem jest również teoria dotycząca naszych snów. Niektóre sytuacje mogą przypominać nam fragmenty snów, których świadomie nie pamiętamy, ale podświadomie mogą one wpływać na nasze wrażenia. Inni naukowcy sugerują, że deja vu jest związane z drobnymi opóźnieniami w przesyłaniu informacji przez neurony, co powoduje poczucie znajomości chwili.

Oczywiście, nie ma żadnych dowodów naukowych, które potwierdzałyby wymienione koncepcje. Obecnie deja vu postrzegana się jako fenomen psychologiczny.

Co to jest deja vu według psychologii?

Według brytyjskiego neurologa i psychologa Akira O’Connora, który bada zjawisko deja vu, specyficzne uczucie, że sytuacja, w której się znaleźliśmy już miała miejsce, jest wynikiem autotestu, jaki przeprowadza nasz mózg. W momencie, gdy odczuwamy deja vu mózg sprawdza, czy nie ma konfliktu między tym, co nam się wydaje, a tym, co dzieje się naprawdę.

Czy więc deja vu to dobry znak? Według O’Connora, owszem. Jak pokazują rezonanse magnetyczne, podczas występowania zjawiska w mózgu nie dochodzi do żadnego błędu, a wręcz przeciwnie – deja vu miałoby świadczyć o prawidłowym działaniu mózgu.

Częste deja vu – przyczyny

Deja vu w większości przypadków jest zupełnie normalnym zjawiskiem i nie powinno budzić niepokoju. Jednak w niektórych przypadkach może być związane z zaburzeniami neurologicznymi, takimi jak padaczka płata skroniowego. Osoby, które odczuwają deja vu w sposób powtarzalny lub intensywny, powinny skonsultować się z lekarzem, by wykluczyć potencjalne problemy zdrowotne

Nie ma jednak żadnych powiązań pomiędzy chorobami psychicznymi – takimi jak schizofrenia – a deja vu. Chociaż Zygmunt Freud dopatrywał się takiego związku, badania tego nie potwierdzają..

Odwrócone deja vu – co to jest?

Odwrócone deja vu – czyli jamais vu – to zjawisko przeciwne do opisywanego wcześniej. Gdy odczuwamy jamais vu, mamy wrażenie, że po raz pierwszy zetknęliśmy z sytuacją, w której już kiedyś byliśmy. Nasz mózg traci informacje, które już wcześniej zdobył, przez co wydaje się nam, że stykamy się z danym wydarzeniem po raz pierwszy.

Jak objawia się jamais vu?

• Znajome, czy nawet bliskie nam osoby, mogą wydawać się obce.
• Mamy wrażenie, że miejsca, w których wcześniej byliśmy, widzimy po raz pierwszy.
• Nie jesteśmy w stanie stwierdzić, czy wcześniej coś zrobiliśmy – nie pamiętamy o sytuacjach, które wydarzyły się w przeszłości.
• Zapominamy znaczeń słów, które wcześniej były nam doskonale znane.

W przypadku jamais vu nie ma wątpliwości, że jest to zjawisko negatywne – może wiązać się z nieprawidłowym pobudzaniem płatków skroniowych, epilepsją czy przewlekłym zmęczeniem.

Paramnezja a deja vu – co to oznacza?

Deja vu zaliczane jest do paramnezji, czyli zaburzeń wspomnień. Wśród innych tego typu zaburzeń wskazuje się na:

• Paremnezje powielająca – jest to sposób postrzegania rzeczywistości tak, jakby była kopią realnego świata. Osoby, które cierpią na paramnezje powielającą, uważają, że żyją w imitacji prawdziwej rzeczywistości – swoich bliskich postrzegają jako klony.
• Zespół Capgrasa – cierpiący na to schorzenie postrzega znaną mu osobę jako kogoś obcego, chociaż zauważa, że jej wygląd nie został zmieniony.
• Zespół Fregoliego – zmagający się z tym zaburzeniem traktuje nieznaną osobę jak znajomego – zakłada jednak, że jego wygląd uległ zupełnej przemianie.
• Nieświadomy plagiat – zjawisko nieświadomego plagiatu polega na nieintencjonalnym przypisaniu sobie sytuacji, która wydarzyła się komuś innego.
• Błędna atrybucja – wiąże się z prawidłowym rozpoznaniem wspomnienia, ale połączeniem go z niewłaściwą osobą.

Jak można zauważyć, wymienione zaburzenia są znacznie poważniejsze od trwającego kilka sekund uczucia deja vu.

Dlaczego deja vu jest tak fascynujące?

Zjawisko deja vu przyciąga naszą uwagę, ponieważ dotyka czegoś bardzo osobistego – naszego poczucia czasu, wspomnień i rzeczywistości. Jest tajemnicze i trudne do uchwycenia, co sprawia, że ludzie od wieków snują teorie na jego temat. Dla jednych jest dowodem na istnienie równoległych światów, dla innych jedynie interesującym błędem w funkcjonowaniu naszego mózgu.

Deja vu u osób niewidomych

Istnieje przekonanie, że osoby z niepełnosprawnością wzroku nie doświadczają deja vu. Wynika to z samej nazwy zjawiska, która oznacza „już widziane”, a także z jednej z pierwszych naukowych teorii dotyczących jego powstawania. Zakładano, że mózg przetwarza obraz najpierw z jednego oka, a dopiero po chwili z drugiego, co miałoby powodować wrażenie, że aktualne wydarzenie już miało miejsce.

Jednak współcześni naukowcy nie mają wątpliwości, że mechanizm deja vu jest bardziej złożony. Akira O’Connor, badając mężczyznę z niepełnosprawnością wzroku, odkrył, że deja vu może być odczuwane za pośrednictwem innych zmysłów. Oznacza to, że osoby niewidome również doświadczają tego zjawiska, a jego natura nie jest związana wyłącznie ze zmysłem wzroku.

Co to znaczy deja vu? To uczucie znajomości chwili, która w rzeczywistości jest nowym doświadczeniem. Choć nie do końca rozumiemy mechanizmy stojące za tym zjawiskiem, badania sugerują, że ma ono związek z naszą pamięcią, snami lub drobnymi opóźnieniami w pracy mózgu. Deja vu jest fascynujące i przypomina nam, jak niezwykły i tajemniczy potrafi być ludzki umysł.